Profissionalização de guias e instrutores de montanhismo, escalada e desportos de inverno em Espanha

Autores

  • Joana Sans Osanz Universidad de Barcelona - Instituto Nacional de Educación Física de Cataluña (INEFC) https://orcid.org/0000-0002-9234-7874
  • Eduard Inglés Yuba Universitat de Barcelona. Institut Nacional d'Educació Física de Catalunya. Grup d'Investigació Social i Educativa de l'Activitat Física i l'Esport

DOI:

https://doi.org/10.47197/retos.v68.113369

Palavras-chave:

Desportos de inverno, escalada, montanhismo, atividades físico-desportivas na natureza, profissionalização

Resumo

Introdução: currículos específicos para montanhismo, escalada e desportos de inverno foram publicados em Espanha em 2000. Antes disso, os guias e instrutores eram indivíduos cuja legitimidade se baseava em grande parte na experiência pessoal e, em muitos casos, no envolvimento voluntário. Hoje em dia, estão disponíveis vários programas educacionais formais neste campo profissional, e o número de indivíduos certificados continua a aumentar.
Objectivo: examinar o processo de profissionalização dos instrutores desportivos de montanhismo, escalada e desportos de Inverno em Espanha, abordando as seguintes questões: a) Em que medida estas ocupações se profissionalizaram?; b) Quais os perfis profissionais existentes atualmente no setor e como se alinham com as exigências do mercado?; c) Como é que os profissionais certificados percecionam os fenómenos da prática não qualificada e do voluntariado benevolente?; e d) Como é que as estruturas regulatórias e as credenciais internacionais influenciam a capacidade de exercer tanto a nível nacional como transnacional?
Metodologia: utilizando uma amostragem não probabilística pur-positiva baseada em critérios de inclusão, foi selecionada uma amostra de 46 indivíduos. Os dados foram recolhidos através de entrevistas em profundidade e focus groups e analisados ​​através de análise temática.
Resultados e Discussão: foram identificados perfis profissionais distintos e com formação específica. As conclusões revelam tensões entre profissionais certificados, indivíduos com outras qualificações, voluntários e profissionais que operam para além do seu âmbito de competência. Estes resultados são consistentes com a situação observada em ocupações desportivas semelhantes noutros contextos.
Conclusão: as ocupações em estudo estão a passar por um processo de profissionalização. O setor exige regulamentação da prática profissional a nível nacional.

Referências

Alvesson, M., & Sköldberg, K. (2000). Reflexive methodology. Sage Publications.

Blázquez, O. (2022). Sociología del trabajo vinculado al montañismo. https://antecimaanticima.home.blog/wp-content/uploads/2022/11/sociologiatrabajovinculadomontanismo_olgablazquezsanchez.pdf

Braun, V., Clarke, V., & Weate, P. (2016). Using thematic analysis in sport and exercise research. In B. Smith & A. Sparkes (Eds.), Routledge Handbook of Qualitative Research in Sport and Exercise, Vol, 10039 (pp. 191–205). Routledge.

Martínez Cerón, A., Seguí Urbaneja, J., Farías-Torbidoni, E.-I., & Alcaraz, S. (2022). El barranquista espa-ñol: perfil sociodemográfico, motivaciones de práctica y propensión al accidente (The Spanish canyonist: sociodemographic profile, motivations for practice and propensity for accidents). Retos, 44, 1169–1179. https://doi.org/10.47197/retos.v44i0.91993

Dowling, M., Edwards, J., & Washington, M. (2014). Understanding the concept of professionalisation in sport management research. Sport Management Review, 17(4), 520–529. https://doi.org/10.1016/j.smr.2014.02.003

Espartero Casado, J. (2021). La insoportable levedad de la regulación de las profesiones del deporte (The unbearable lightness of the regulation of the sports professions). Retos, 39, 945–952. https://doi.org/10.47197/retos.v0i39.82514

Estrada, I. (2017). La formación de los deportistas en España. Titulaciones Deportivas de Régimen Es-pecial. [Tesi Doctoral, Universitat Abat Oliva CEU].

Feito, J. (2016). Las enseñanzas deportivas en España. Editorial Reus; 1a ed.

Fontana, A., & Frey, J. H. (2005). The Interview: From Neutral Stance to Political Involvement. In The Sage handbook of qualitative research (3rd ed., pp. 695–727). Sage Publications

Gaudreault, K., Schulz, D., & Kern, B. (2023). Applying Qualitative Research Design Principles in Physical Education and Sport Pedagogy. In K. Andrew, M. A. Hemphill, & P. M. Wright (Eds.), Qualitative Research and Evaluation in Physical Education and Sport Pedagogy (1st ed., p. 450). SHAPE America; Jones & Bartlett Learning.

Guba, E. G., & Lincoln, Y. S. (1994). Competing paradigms in qualitative research. In N. K. Denzin & Y. S. Lincoln (Eds.), Handbook of qualitative research (pp. 105–117). Sage Publications, Inc.

Hall, E. T., Cowan, D. T., & Vickery, W. (2019). ‘You don’t need a degree to get a coaching job’: Investigat-ing the employability of sports coaching degree students. Sport, Education and Society, 24(8), 883–903. https://doi.org/10.1080/13573322.2018.1482265

Heinemann, K. (2003). Introducción a la metodología de la investigación empírica en las ciencias del deporte. Paidotribo.

Horton, J., Macve, R., & Struyven, G. (2004). Qualitative research: Experiences in using semi-structured interviews. In C. Humphrey, & B. Lee (Eds.), The real life guide to accounting research (1st ed., pp. 339–357). Elsevier.

Instituto de Estadística de la Unesco. (2013). Clasificación Internacional Normalizada de la Educación 2011.

Izenstark, D., & Middaugh, E. (2022). Patterns of family-based nature activities across the early life course and their association with adulthood outdoor participation and preference. Journal of Leisure Research, 53(1), 4–26. https://doi.org/10.1080/00222216.2021.1875274

Kaiser, K. (2009). Protecting Respondent Confidentiality in Qualitative Research. Qualitative Health Research, 19(11), 1632–1641. https://doi.org/10.1177/1049732309350879

Kjær, J. (2019). The Professionalization of Sports Coaching: A case study of a graduate soccer coaching education program. Journal of Hospitality, Leisure, Sport & Tourism Education. 24. 50-62. 10.1016/j.jhlste.2018.11.001

Kong, D., & Sun, J. (2022). Study on the countermeasures of integrating outdoor sports into the devel-opment of health service industry in China. Journal of Healthcare Engineering, 1889519. https://doi.org/10.1155/2022/1889519

Landi, D. (2023). Thinking qualitatively: Paradigms and design in qualitative research. In K. Andrew, M. A. Hemphill, & P. M. Wright (Eds.), Qualitative research and evaluation in physical education and sport pedagogy (1st ed., pp. 31–47). SHAPE America; Jones & Bartlett Learning.

Langenbach, M., & Tuppen, J. (2017). The concept of localised outdoor sports tourist systems: its appli-cation to Ardèche in south-east France. Journal of Sport & Tourism, 21(4), 263–286.

López, P. (2013). Las enseñanzas deportivas de régimen especial: la coexistencia de las enseñanzas re-gladas y de las formaciones federativas del período transitorio, durante el decenio 1999-2009. Estudio de caso de la Comunidad Autónoma de Andalucía. [Tesis Doctoral, Universidad de Sevi-lla]. Depósito de Investigación de la Universidad de Sevilla. https://idus.us.es/handle/11441/51204

López García, S., Maneiro Dios, R., Moral García, J. E., Amatria Jiménez, M., Diez Fernández, P., Barcala-Furelos, R., & Abelairas Gómez, C. (2019). Los riesgos en la práctica de actividades en la natura-leza. La accidentabilidad en la Educación Física, en las prácticas deportivas y medidas preventi-vas. Retos, 36, 618–624. https://doi.org/10.47197/retos.v36i36.67111

Madrera, E. (2016). Análisis del sistema de titulaciones, su relación con el espacio profesional y la regu-lación del ejercicio de las profesiones en el ámbito de la actividad física y del deporte. [Tesis doctoral, Universidad de León]. Biblioteca de la Universidad de León.

Madrera Mayor, E., Garrido González, A., & Esteban González, L. (2015). La formación de profesionales de las actividades físico-deportivas en la enseñanza no-universitaria (Teaching professionals of sports and physical activities of non-degree education). Retos, 27, 152–158. https://doi.org/10.47197/retos.v0i27.34369

Martínez, G., Campos, A., González, M. D., & Viaño J. J. (2012). Las titulaciones de actividad física y de-porte de las personas que trabajan en instalaciones turísticas, residenciales y naturales en Espa-ña. EmásF: revista digital de educación física, 17, 49-58

Nasarre, J. M. (2016). Los retos del montañismo en el siglo XXI. Respuestas normativas. Apunts. Educa-ción Física y Deportes, 124, 100–107. https://doi.org/10.5672/apunts.2014-0983.es.(2016/2).124.08

Real Decreto 318/2000, de 3 de marzo, por el que se establecen los títulos de Técnico Deportivo y Téc-nico Deportivo superior en las especialidades de los Deportes de Montaña y Escalada, se aprue-ban las correspondientes enseñanzas mínimas y se regulan las pruebas y requisitos acceso a es-tas enseñanzas. Boletín Oficial del Estado, 73, de 25 de marzo de 2000. https://www.boe.es/eli/es/rd/2000/03/03/318

Real Decreto 319/2000, de 3 de marzo, por el que se establecen los títulos de Técnico Deportivo y Téc-nico Deportivo superior en las especialidades de los Deportes de Invierno, se aprueban las co-rrespondientes enseñanzas mínimas y se regulan las pruebas de acceso a estas enseñanzas. Bole-tín Oficial del Estado, 75, de 28 de marzo de 2000. https://www.boe.es/eli/es/rd/2000/03/03/319

Real Decreto 402/2020, de 25 de febrero, por el que se establece el título de Técnico en Guía en el me-dio natural y de tiempo libre y se fijan los aspectos básicos del currículo. Boletín Oficial del Es-tado, 50, de 27 de febrero de 2020. https://www.boe.es/eli/es/rd/2020/02/25/402

Real Decreto 701/2019, de 29 de noviembre, por el que se establecen los títulos de Técnico Deportivo Superior en Alta Montaña y Técnico Deportivo Superior en Escalada y se fijan los currículos bá-sicos y los requisitos de acceso. Boletín Oficial del Estado, 9, de 10 de enero de 2020. https://www.boe.es/eli/es/rd/2019/11/29/701

Real Decreto 702/2019, de 29 de noviembre, por el que se establecen los títulos de Técnico Deportivo en Barrancos, Técnico Deportivo en Escalada y Técnico Deportivo en Media Montaña y se fijan los currículos básicos y los requisitos de acceso. Boletín Oficial del Estado, 9, de 10 de enero de 2020. https://www.boe.es/eli/es/rd/2019/11/29/702

Ruoranen, K., Klenk, C., Schlesinger, T., Bayle, E., Clausen, J., Giauque, D., & Nagel, S. (2016). Developing a conceptual framework to analyse professionalization in sport federations. European Journal for Sport and Society, 13, 55 - 74. https://doi.org/10.1080/16138171.2016.1153881

Sans-Osanz, J. (2023). Els ensenyaments conduents a les titulacions tècniques dels esports d’hivern, muntanya i escalada a Espanya: Una aproximació crítica des de la perspectiva dels agents impli-cats [Tesis doctoral, Universitat de Barcelona]. TDX. https://www.tesisenred.net/handle/10803/689399

Sans Osanz, J., & Inglés Yuba, E. (2020). Análisis comparativo de la legislación en materia de las titula-ciones de Técnico Deportivo y Técnico Deportivo Superior en la especialidad de deportes de in-vierno en España (Comparative analysis of the legal system in the field of Sports Instructor cer-ti. Retos, 37, 351–361. https://doi.org/10.47197/retos.v37i37.72606

Sans-Osanz, J., & Inglés Yuba, E. (2023). Curriculum for mountaineering, climbing and winter sports instructors in Spain. A critical approach according to key stakeholders. Sport, Education and So-ciety, 29(7), 844–861. https://doi.org/10.1080/13573322.2023.2209102

Silver, C., & Lewins, A. (2014). Using Software in Qualitative Research: A Step-by-Step Guide. SAGE Pub-lications. https://doi.org/10.4135/9781473906907

Smith, B., & McGannon, K. R. (2018). Developing rigor in qualitative research: Problems and opportuni-ties within sport and exercise psychology. International Review of Sport and Exercise Psychol-ogy, 11(1), 101–121. https://doi.org/10.1080/1750984X.2017.1317357

Smith, B., & Sparkes, A. C. (2017). Routledge handbook of qualitative research in sport and exercise. Routledge.

Sparkes, A.C., & Smith, B. (2013). Qualitative Research Methods in Sport, Exercise and Health: From Process to Product (1st ed.). Routledge. https://doi.org/10.4324/9780203852187

Taylor, B., & Garratt, D. (2010). The professionalisation of sports coaching: Relations of power, re-sistance and compliance. Sport, Education and Society, 15(1), 121–139. https://doi.org/10.1080/13573320903461103

Thorpe, H., & Dumont, G. (2019). The Professionalization of Action Sports: Mapping Trends and Future Directions. Sport in Society, 22(10), 1639–1654. https://doi.org/10.1080/17430437.2018.1440715

Vollmer, H. M., & Mills, D. L. (1966). Professionalisation. Englewood Cliffs, NJ: Prentice-Hall

Publicado

2025-06-07

Como Citar

Sans Osanz, J., & Inglés Yuba, E. (2025). Profissionalização de guias e instrutores de montanhismo, escalada e desportos de inverno em Espanha. Retos, 68, 616–632. https://doi.org/10.47197/retos.v68.113369

Edição

Secção

Impacto social da educação física e do desporto